του Θοδωρή Ασβεστόπουλου
Το άρθρο με τίτλο «Ποιοι ονειρεύονται νέο κουτσοβαχικό ζήτημα;» που αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα μας kanaliena.gr στις 12 Ιουνίου 2020, γνώρισε αναπάντεχα μεγάλης ανταπόκρισης από τους αναγνώστες και χρήστες του διαδικτύου.
Μάλιστα Πειραιώτες, βλάχικης καταγωγής, επικοινώνησαν με το Κανάλι Ένα και αφού μας συνεχάρησαν που θίξαμε αυτό το περιθωριοποιημένο θέμα, μας ζήτησαν όσο είναι δυνατόν να ασχοληθούμε περισσότερο με το λεγόμενο «βλαχικό».
Το ζήτημα επανήλθε στην επικαιρότητα με αφορμή την έκδοση λεξικού στην βλάχικη γλώσσα, το οποίο όμως στην ουσία κάνει εκμάθηση της ρουμάνικης γλώσσας, παρασύροντας πολλούς βλαχόφωνους Έλληνες στο να θεωρήσουν το συγκεκριμένο εγχειρίδιο ως κάτι αξιέπαινο για την διάσωση της βλαχικής.
Βέβαια από την πλευρά της, η Πανελλήνια Ομοσπονδία Πολιτιστικών Συλλόγων Βλάχων (ΠΟΠΣΒ), αντέδρασε από την πρώτη στιγμή στην νέα απόπειρα αποπροσανατολισμού, διαμηνύοντας ότι τα βλάχικα, είναι προφορικά ιδιώματα που διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή και τα οποία ανέκαθεν η εκμάθηση τους γινόταν προφορικά και μόνο μέσα από την οικογένεια.
Η ΠΟΠΣΒ είναι κατηγορηματική ότι η ομογενοποίηση τους βλαχικής, με την επιβολή ενός και μόνο ιδιώματος, σε συνδυασμό με την γραπτή αποτύπωση τους, ενέχει τον κίνδυνο δημιουργίας γλωσσικής και στην συνέχεια εθνικής μειονότητας.
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με την ιστορική τους σειρά.
Η επιβολή της λατινοφωνίας στην Πίνδο από τους Ρωμαίους
Διαπρεπείς Έλληνες και ξένοι επιστήμονες έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα, αποδεικνύοντάς το με αδιάσειστα επιχειρήματα και στοιχεία, ότι οι Βλάχοι ή Κουτσόβλαχοι ή Αρμάνοι ή Αρωμούνοι είναι αυτόχθονες, καθαροί Έλληνες, οι οποίοι ζούσαν στον ελλαδικό χώρο από αρχαιοτάτων χρόνων.
Δεν υπάρχει καμία ιστορική μαρτυρία για κάθοδο των Βλάχων (όπως υπάρχουν ανάλογες για Σλάβους και Βουλγάρους) και καμία φυλετική ομοιότητα με αυτούς και τους Ρουμάνους όπως απέδειξε και ο ανθρωπολόγος Άρης Πουλιανός.
Άλλωστε και ο κορυφαίος Ρουμάνος ιστορικός Νικολάε Γιόργκα (1871 – 1940) είχε καταστήσει σαφές ότι οι Ρουμάνοι εθνολογικά δεν έχουν καμία σχέση με τους Βαλκάνιους.
Η γέννηση της βλάχικης γλώσσας οφείλεται στην κατάκτηση της Βαλκανικής από τους Ρωμαίους.
Κατακτώντας την Ήπειρο, οι Ρωμαίοι αντιλήφθηκαν αμέσως ότι η περιοχή όπου είναι σήμερα το Μέτσοβο αποτελεί συγκοινωνιακός κόμβο μεγάλης σημασίας, εγκατέστησαν το 164 π.Χ. στρατιωτική φρουρά, άρχισαν την κατασκευή της Εγνατίας Οδού και ίδρυσαν και την περίφημη 5η Μακεδονική Λεγεώνα.
Η τακτική των Ρωμαίων ήταν αλάνθαστη και αυτό οδήγησε στην επικράτηση της λατινικής γλώσσας σ’ όλη την Ευρώπη εκτός της Ελλάδας διότι όποιο τόπο κατακτούσαν και είχε κατώτερο πολιτισμό από τον δικό τους δέχθηκε την λατινική και ξέχασε την δική του γλώσσα.
Στην Ελλάδα όμως βρήκαν έναν πολιτισμό ανώτερο και δεν μπόρεσαν να εξαλείψουν την ελληνική γλώσσα οπότε άλλαξαν τακτική σεβόμενοι τη γλώσσα και συνέβη εκείνο το οποίο παραδέχθηκε ο Ρωμαίος ποιητής Οράτιος: «Η κατακτημένη Ελλάδα κατέκτησε τον νικητή και εισήγαγε τις τέχνες στο αγροίκο Λάτιο»
Όμως η Ρώμη διέδιδε τη λατινική με τον στρατό και την επέβαλλε και στους Έλληνες στις οικονομικές και στρατιωτικές συναλλαγές. Εκεί που βρίσκουμε τους πρώτους πυρήνες των λατινόγλωσσων Ελλήνων είναι στην Πίνδο και ειδικά στο κομμάτι της Μακεδονίας, όπου ήταν πιο ισχυρή η ρωμαϊκή παρουσία.
Οι Ρωμαίοι για την φύλαξη των συνόρων στρατολογούσαν πάντα ντόπιο πληθυσμό όπως και στις κατά τόπους Λεγεώνες.
Οι Έλληνες των συνόρων για να βρουν προστασία από τις βαρβαρικές επιδρομές συνεργάστηκαν με τους Ρωμαίους, στρατολογήθηκαν, έμαθαν τη γλώσσα τους για να πάρουν και τον τίτλο του Ρωμαίου Πολίτη, ο οποίος τους έδινε δικαίωμα ιδιοκτησίας.
Η αρωμουνική ή βλάχικη διάλεκτος δημιουργήθηκε από την δημώδη λατινική όπως και η ρουμανική με την οποία μοιάζει, αλλά ούτε την ίδια εποχή ούτε κάτω από τις ίδιες συνθήκες.
Αργότερα η λατινοφωνία στην Ρουμανία
Είναι γεγονός ότι στη Δακία (σημερινή Ρουμανία) δεν είχε ιδρυθεί λεγεώνα και η 5η Μακεδονική μετακινείται σύμφωνα με τις ανάγκες και για πολλά χρόνια όπως το 46, 75, 107 μ.Χ βρισκόταν στην Μοισία (σημερινή Βουλγαρία) και το 215 μ. Χ, στις τρεις Δακίες διαδίδοντας βέβαια και τη λατινική.
Οι Γετο-δάκες που κατοικούσαν στην περιοχή, η οποία σήμερα ονομάζεται Ρουμανία, χρειάζονταν μία εθνική γλώσσα γραπτή και προφορική, ενώ οι κάτοικοι της Πίνδου (300 χρόνια πριν) χρειάζονταν μόνο μία γλώσσα προφορική για να συνεννοούνται στις συναλλαγές τους με τους Ρωμαίους διότι εθνική γραπτή γλώσσα είχαν την Ελληνική.
Οι καταλυτικές διαφορές βλάχικης – ρουμάνικης γλώσσας
Υπάρχει μεγάλο χάσμα μεταξύ της βλαχικής και της ρουμανικής γλώσσας, όπως αποδεικνύει ο Γυμνασιάρχης Κωνσταντίνος Νικολαΐδης από το Λιβάδι Ολύμπου στο μοναδικό λεξικό της κουτσοβλάχικης που εκδόθηκε το 1909.
Επί 6.657 λέξεων που κατέγραψε στις δύο γλώσσες αναφέρει τις παρακάτω ομάδες ως προς την προέλευση τους και τα ποσοστά επιρροής τους:
- Λατινικής προέλευσης: στην κουτσοβλάχικη 2.605 (39%), στην ρουμανική 3.562 (54%)
- Ελληνικής προέλευσης: στην κουτσοβλάχικη 3.460 (52%), στην ρουμανικής 685 (8%)
- Σλάβικης προέλευσης: στην κουτσοβλάχικη 185 (0,26%), στην ρουμανική 1.165 (17,5%)
- Αλβανικής προέλευσης: στην κουτσοβλάχικη 150, στην ρουμανική 66
- Τουρκικής προέλευσης: στην κουτσοβλάχικη 0, στην ρουμανική 295
- Ουγγρικής προέλευσης: στην κουτσοβλάχικη 0, στην ρουμανική 87
- Γαλλικής προέλευσης: στην κουτσοβλάχικη 0, στην ρουμανική 192
- Αγνώστου προελεύσεως: στην κουτσοβλάχικη 257, στην ρουμανική 515
Αποδεικνύεται ότι η επίδραση της ελληνικής είναι πολύ έντονη στην αρωμουνική ή βλαχική όπως έντονη είναι της σλάβικης στην ρουμανική.
Ο διαπρεπής Βαλκανολόγος Αχιλλέας Γ. Λαζάρου στη διδακτορική του διατριβή αποδεικνύει ότι η αρωμουνική είναι κατά 300 χρόνια παλαιότερη της Ρουμανικής και ότι είναι αποδεδειγμένος ο ρόλος της ελληνικής πάνω στη διαμόρφωση του ρήματος όλων των γλωσσών του Βαλκανικού χώρου.
Μετά την κάθοδο των Σλάβων αποδείχτηκε ότι η επίδραση της σλαβικής στην ελληνική και στην αρωμουνική είναι σχεδόν όμοια, ενώ στην ρουμανική ιδιαίτερα σημαντική, πράγμα που δείχνει ότι οι Βλάχοι δεν κατέβηκαν από τον Βορρά αλλά είναι αυτόχθονες.
Επί Βυζαντίου
Είναι επίσης γνωστό ότι κατά τους Βυζαντινούς χρόνους μέχρι τον 6ο μ.Χ. αιώνα η λατινική είχε επικρατήσει σαν επίσημη γλώσσα για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας ενώ ο λαός μιλούσε την Κοινή όπως λεγόταν τότε η Ελληνική.
Για την ύπαρξη των Βλάχων υπάρχουν πολλές μαρτυρίες από τον 6ο αιώνα και εξής από τους Κεκαυμένο, Ι.Λυδό, τα Σιγίλλια του Βασιλείου Β΄, την Άννα Κομνηνή, τον Χωνιάτη, τους αδελφούς Σιμοκάττη.
Στην τουρκοκρατία
Για την εποχή της Τουρκοκρατίας υπάρχουν πολύ περισσότερα στοιχεία.
Οι Βλαχόφωνοι κάτοικοι της περιοχής υποτάχτηκαν οριστικά στον Μουράτ Β’ (κατά το 1440 – 1450) αφού αντιστάθηκαν σθεναρά και εξασφάλισαν διάφορα διοικητικά προνόμια, διότι ήταν ανυπότακτοι και με επιδρομές προκαλούσαν συνεχώς προβλήματα στον τουρκικό στρατό που είχε καταλάβει την Θεσσαλία αλλά δεν τους κατεδίωκε στα ορεινά.
Η περιοχή Μαλακασίου και Μετσόβου κατάφερε να υπαχθεί στην Βαλιδέ Σουλτάνα (δηλ. την Βασιλομήτορα) με όλα τα προνόμια που αυτό συνεπαγόταν ενώ ο υπόλοιπος βλαχόφωνος πληθυσμός ακολούθησε την τύχη του Ελληνικού λαού με μια ιδιαιτερότητα: ζούσε σε κοινωνίες πιο κλειστές απομονωμένος στα ορεινά και αυτό βοήθησε να διατηρηθεί σχεδόν αναλλοίωτο το λατινόφωνο ιδίωμα που σήμερα αποκαλείται βλάχικη ή αρωμουνική γλώσσα.