Οι καλές σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας, μετά την υπογραφή του ελληνοτουρκικού Συμφώνου Φιλίας το 1930, συνεχίστηκαν και μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, καθώς τα δύο μέρη συνεργάσθηκαν πολιτικά και στρατιωτικά κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Οι δύο χώρες συμπεριλήφθηκαν στο «δόγμα Τρούμαν» και το «σχέδιο Μάρσαλ» το 1947, εντάχθηκαν το 1949 στο Συμβούλιο της Ευρώπης και το 1952 στο ΝΑΤΟ.
Το 1954, η προσπάθεια της Ελλάδας να φέρει το ζήτημα της βρετανικής κατοχής της Κύπρου στον ΟΗΕ, ώθησε την Βρετανία να ενθαρρύνει την εμπλοκή της Τουρκίας στο Κυπριακό και τελικά να αναγάγει την διένεξη σε τριμερές ζήτημα. Παράλληλα, η οικονομική άνθηση της Τουρκίας υποχώρησε από το 1954 και μετά. Η κυβέρνηση Μεντερές και το Δημοκρατικό Κόμμα, άρχισαν να χάνουν τους υποστηρικτές τους, λόγω της επιδείνωσης του επιπέδου διαβίωσης.
Η τουρκική κυβέρνηση προσπάθησε τότε να στρέψει την προσοχή της κοινής γνώμης, καταβάλλοντας κάθε προσπάθεια, ώστε το Κυπριακό ζήτημα να αναχθεί σε εθνική υπόθεση αν και ο Τουρκικός πληθυσμός στο νησί αποτελούσε χαμηλή μειοψηφία (20%). Η Τουρκία χρησιμοποίησε την ελληνική κοινότητα και το Οικουμενικό Πατριαρχείο ως μέσο πίεσης κατά της Ελλάδας, τακτική που συνεχίστηκε και τις επόμενες δεκαετίες.
Το 1955, ξεκίνησε μια εθνικιστική καμπάνια με στόχο τον εσωτερικό εχθρό που ταυτιζόταν με την ελληνική μειονότητα και το Πατριαρχείο. Κρίσιμο ρόλο διαδραμάτισε η κυκλοφορία μιας φήμης από τον τουρκικό Τύπο, ότι οι Ελληνοκύπριοι σχεδίαζαν σφαγή κατά των Τουρκοκυπρίων και διωγμούς Μουσουλμάνων στην Ελλάδα. Στις 29 Αυγούστου, ξεκίνησε η τριμερής συνδιάσκεψη στο Λονδίνο Ελλάδας και Τουρκίας, έπειτα από πρόσκληση της Βρετανίας για συζήτηση περί επιβολής λύσης τριπλής κυριαρχίας στην Κύπρο, με τη Βρετανία να διατηρεί την επικυριαρχία.
Κατά τη διάρκεια των συνομιλίων, στις 6 Σεπτεμβρίου, η έκρηξη ενός αυτοσχέδιου μηχανισμού στο Τουρκικό Προξενείο της Θεσσαλονίκης, που στεγαζόταν στο σπίτι όπου γεννήθηκε ο Κεμάλ Ατατούρκ, ο ιδρυτής του σύγχρονου τουρκικού κράτους, έγινε η αφορμή για το Πογκρόμ κατά του Ελληνισμού της Πόλης. Η έκρηξη προκάλεσε μικρές υλικές ζημιές στις τζαμαρίες, αλλά οι τουρκικές εφημερίδες μεγαλοποίησαν και διαστρέβλωσαν το γεγονός κατόπιν κυβερνητικών οδηγιών. Τα πρωτοσέλιδα με τίτλους «Έλληνες τρομοκράτες κατέστρεψαν το πατρικό σπίτι του Ατατούρκ», προκάλεσαν καθοδηγούμενες διαδηλώσεις στην Πλατεία Ταξίμ την ίδια ημέρα. Το απόγευμα, μαινόμενο πλήθος δεκάδων χιλιάδων Τούρκων, οι οποίοι είχαν μεταφερθεί από το εσωτερικό της χώρας με φορτηγά, εξοπλισμένο με τσεκούρια, φτυάρια, αξίνες, ρόπαλα και λοστούς, στράφηκε κατά των ελληνικών περιουσιών στη συνοικία Πέραν. Οι λεηλασίες και η πυρπόληση οικιών, καταστημάτων, σχολείων και φιλανθρωπικών ιδρυμάτων, οι συλήσεις εκκλησιών και νεκροταφείων, – επίσης έγιναν επιθέσεις κατά Αρμενίων και Εβραίων- σταμάτησαν τις πρωινές ώρες της 7ης Σεπτεμβρίου, μετά από την επέμβαση του στρατού.
Η Τουρκική Κυβέρνηση αρνήθηκε την ανάμιξή της και κατηγόρησε κάποιους ελάχιστους αριστερούς Τούρκους για τις επιθέσεις. Τρείς χιλιάδες καταστροφείς συνελήφθησαν και αφέθηκαν ελεύθεροι μετά από τρείς μήνες. Η κυβέρνηση Παπάγου προσπάθησε να διεθνοποιήσει το θέμα χωρίς αποτέλεσμα, ενώ οι Η.Π.Α. και η Βρετανία δεν ήταν διατεθειμένες να ασκήσουν πιέσεις στην Τουρκία, πολύτιμο σύμμαχο κατά τη διάρκεια του «Ψυχρού Πολέμου».
Το 1956, η Ελληνική Κυβέρνηση πολτοποίησε τη «Μαύρη Βίβλο» που είχε εκτυπωθεί υπό τη μέριμνα του Υπουργείου Εξωτερικών και περιείχε φωτογραφίες των καταστροφών. Πολλές λεπτομέρειες για τα Σεπτεμβριανά ήλθαν στο φως το 1961, κατά τη διάρκεια της δίκης για εσχάτη προδοσία του πρωθυπουργού Αντναν Μεντερές, ο οποίος ανατράπηκε από τους στρατιωτικούς το 1960. Η έκρηξη στο προξενείο της Θεσσαλονίκης και το Πογκρόμ, επιβεβαιώθηκαν επίσημα ως μέρος του οργανωμένου σχεδίου κατά των Ρωμιών. Τρία μόνο μέλη της κυβέρνησης Μεντερές καταδικάστηκαν σε φυλάκιση μερικών ετών.
Μετά τη νύχτα της 6ης προς 7ης Σεπτεμβρίου του 1955 και τις παράνομες και βίαιες απελάσεις του 1964-65 -με πρόφαση το Κυπριακό-, οι Έλληνες της Πόλης, εκτεθειμένοι στην εχθρότητα του συνοίκου λαού και τη δέσμευση των περιουσιών τους, εξαναγκάσθηκαν σε εκπατρισμό. Η άλλοτε ακμάζουσα κοινότητα αριθμεί σήμερα δύο χιλιάδες περίπου Έλληνες και καμία ελληνική γειτονιά δεν διασώζεται στη σημερινή Κωνσταντινούπολη που έχει οριστικά απωλέσει τον παλαιό κοσμοπολίτικο χαρακτήρα της.
Άννα Φραντζή – Ιστορικός
Μαρουσώ Τσιριγωτάκη – Ιστορικός
Φωτογραφία: «ΤΟ ΒΗΜΑ», 7/9/1955, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»
Πηγές:
- Αλεξίου Αντώνης, Σεπτεμβριανά 1955, Η «Νύχτα των Κρυστάλλων» κατά των Ελλήνων της Πόλης,εκδ. Στο Καρφί Α.Ε., Αθήνα, άγνωστη ημερομηνία •Δρίνης Γ.Ν., επιμ., Σεπτεμβριανά 1955: Η «Νύχτα των Κρυστάλλων» του Ελληνισμού της Πόλης «Εκατό φορές πεθαίνεις…», εκδ. Τσουκάτου, Αθήνα, 1999 • Σεπτεμβριανά 55: Η αποτύπωση της τραγωδίας (video), Γενική Γραμματεία Ενημέρωσης και Επικοινωνίας, Δημοτική Πινακοθήκη Πειραιά, 2016: https://media.gov.gr/septemvriana-55-i-apotyposi-tis-tragodias/¨[16/9/2023] • 61η Επέτειος της Φρικτής Νύκτας κατά του Ελληνισμού της Κωνσταντινούπολης, 6-7 Σεπτεμβρίου 1955, επίμ. Ν. Ουζούνογλου, Οικουμενική Ομοσπονδία Κωνσταντινουπολιτών, Αθήνα, 2016 • Πρακτικά Συνεδρίων Σεπτεμβριανών OI.OM.KΩ: http://www.conpolis.eu/Septemvriana/Septemvriana.aspx [ 16/9/2023]
ΔΗΜΟΦΙΛΕΙΣ ΕΙΔΗΣΕΙΣ
-
Αποκλειστικό: Πυρκαγιά σε γνωστό ταχυφαγείο του Πειραιά
-
ΒΕΑΚΕΙΟ 2024: Πρόγραμμα συναυλιών και παραστάσεων
-
Εθνικός: Ολα δείχνουν το γήπεδο “Παναγιώτης Σαλπέας” στο Κερατσίνι (ηχητικό)
-
LIVE από το Κανάλι Ένα η υποδοχή της Ολυμπιακή Φλόγας στον Πειραιά
-
Συνελήφθη οδηγός του λεωφορείου Πειραιάς-Βούλα για προσβολή γενετήσιας αξιοπρέπειας 18χρονης
