Πέρασε σημαντικό μέρος της ζωής του στο εξωτερικό.
Έλληνας όμως, με δύο απλά λόγια, σημαίνει σίγουρα πρώτα απ” όλα μια ολόκληρη ιδιότητα στην ουσία (που κατακτά κάποιος) και ακριβώς για αυτό μάλλον, ο τόσο ξεχωριστός και σπουδαίος Ιάννης Ξενάκης, υπήρξε στην πρωτοπορία μιας πολύ βαθιάς Ελληνικότητας, πέρα από τακτικισμούς, μικροπολιτικές και ιδεοληψίες.
Επιστρέφω συχνά στις μουσικές αναζητήσεις του, ιδιαίτερα όταν ψάχνω για κάτι εντελώς πέρα από μανιέρες και ευκολίες, ενώ την ίδια στιγμή βέβαια αρκετά σημαντικά ονόματα του εξωτερικού μέσα από συνεντεύξεις τους στην εκπομπή, ή μέσα από προσωπικές επαφές και συναντήσεις, φροντίζουν πάντα να μου υπενθυμίζουν το πόσο σπάνιος και σημαντικός υπήρξε.
Διάβαζα πρόσφατα, μία συνέντευξη του Ιάννη Ξενάκη από το μακρινό 1978 (https://www.lifo.gr/culture/music/iannis-xenakis-den-yparhei-den-tha-yparxei-pote-eleytheri-koinonia) εκεί όπου φαίνεται ξεκάθαρα πλέον, η ανοιχτή σκέψη του για τα πολύ βασικά πράγματα της ανθρώπινης φύσης, καθώς και η ωριμότητα του χρόνου πια.
Με απαντήσεις αληθινά επαναστατικές απέναντι στον ανυποψίαστο αναγνώστη, ο Ξενάκης ξερνάει αλήθειες που ελάχιστοι έχουν το σθένος να πουν καθαρά και με λόγο απλό, μα και βαθύ μαζί την ίδια ώρα.
Αναφέρει λοιπόν χαρακτηριστικά, ανάμεσα σε άλλα:
» Άρχισα να θέλω να κάνω μουσική από πολύ παλιά όταν ήμουνα παιδί.
Ξεκίνησα από μια ανησυχία και μια ευαισθησία που είχα βαθύτατη προς τους ήχους.
Ασχολήθηκα όμως και με την αρχαιότητα και τη φιλοσοφία.
Στην αρχή, όλα αυτά ήταν ανεξάρτητα μεταξύ τους.
Αλλά άρχισα σιγά σιγά να καταλαβαίνω, πως υπήρχε μια πολύ στενή σχέση.
Δημιουργία σημαίνει βασικά νέο-κοίταγμα.
Και από το νέο-κοίταγμα προκύπτουν νέες μορφές και νέες ιδέες.
Οι νέες ιδέες μπορεί να φαίνονται αντίθετες με τις παλαιότερες.
Αλλά στην ιστορία της τέχνης και των ιδεών, των ανθρώπινων σχέσεων, υπάρχει πάντα μια συνέχεια, όσο και αν νομίζει κανείς ότι μια επανάσταση δημιουργεί εντελώς νέα σχήματα.
Τα νέα σχήματα έχουν ένα κομμάτι, ένα μέρος που ανήκει στο παρελθόν.
Εντελώς καινούρια σχήματα δεν υπάρχουν πουθενά.
Πρέπει να βασιστείς, να πατήσεις σε κάτι από πριν για να πας αλλού.
Η απώτερη επιδίωξη, η παγκόσμια νίκη του σοσιαλισμού, μου φαίνεται ουτοπία.
Δεν πιστεύω ότι μπορεί να υπάρξει ισοτιμία και δικαιοσύνη γενικά.
Δεν πιστεύω ότι μπορούν να υπάρξουν ίσες ευκαιρίες.
Η ανθρωπότητα προχωρά όπως ένα πλατύ ποτάμι.
Νομίζω πως παραβλέπετε την ίδια τη φύση του ανθρώπου.
Από τότε που εμφανίστηκε ο άνθρωπος στη γη, ξεχωρίζοντας από τα υπόλοιπα θηλαστικά, προσπάθησε να επεκτείνει τη δράση του, να δημιουργήσει και το δικό του περιβάλλον.
Αυτό δεν είναι καινούριο, είναι παμπάλαιο, φαινόμενο που το βλέπουμε όχι μόνο στον άνθρωπο αλλά και στα φυτά και στα ζώα και στην άψυχη ύλη ακόμα.
Η ιστορία μας διδάσκει ότι οι κοινωνικές εναλλαγές ποτέ δεν έχουν όμοια μορφή.
Πώς λοιπόν πιστεύετε εσείς, ότι μπορεί να εγκαθιδρυθούν ορισμένες σχέσεις σαν αυτές που λέτε αιώνιες και έλεγα και εγώ, χωρίς αυτούς τους ανεμοστρόβιλους τους εσωτερικούς που γκρεμίζουν τα πάντα;
Όχι.
Η φύση του ανθρώπου δεν είναι τέτοια.
Είναι σαν να θέλετε να αλλάξετε τη φύση του Ανθρώπου.
Ίσως να γίνει αυτό με μια γενετική μετάλλαξη.
Δεν ξέρω, αμφιβάλω, γιατί οι αντιθέσεις είναι η κινητήρια δύναμη του ανθρώπου.
Αν βρεθεί σε κοινωνία ισορροπημένη, θα ξεπέσει, θα χάσει τη δύναμή του και τη δημιουργικότητά του.
Η Τέχνη είναι ενεργό στοιχείο στην κοινωνία.
Έχω στο νου μου την επανάσταση στην ίδια την τέχνη.
Ένας Μοντριάν είναι επαναστάτης.
Ένας Πικασό είναι επαναστάτης, άσχετα από τις πολιτικές του ιδέες.
Η επανάσταση, αυτό που λέμε επανάσταση, δεν αφορά μόνο τα πολιτικά ζητήματα και τα κοινωνικά, αλλά γενικά όλες τις ιδέες, όλες τις εκφράσεις του ανθρώπου.
Και αυτό σχετίζεται για μένα με τη δημιουργία.»
2023, και τα λόγια του Ιάννη Ξενάκη πριν από 45 ολόκληρα χρόνια, μοιάζουν πιο επίκαιρα από ποτέ.
Ολοζώντανα.
Πάντα σημερινά.
Όπως και η ξεχωριστή μουσική του βέβαια.
Του Δημήτρη Αντωνόπουλου
